Over(g)eenkomsten met Nederlandse banken en verzekeraars

Auteur: Carlo Douven, werkzaam bij de Belastingdienst en free-lance docent. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. In dit artikel zal ik ingaan op voor vele emigranten of niet-inwoners van Nederland onverwachte gevolgen van overeenkomsten met Nederlandse banken en verzekeraars. Het lijkt er op dat banken en verzekeraars proberen overeenkomsten met niet-inwoners te vermijden. Het grensoverschrijdend aanbieden van producten door Nederlandse banken en verzekeraars (grensoverschrijdende dienstverrichting) is kennelijk zo risicovol, duur en ingewikkeld, dat men deze klanten liever ziet gaan dan komen. Zelfs bestaande overeenkomsten zijn niet zeker na de emigratie. Landsgrenzen en Nederlandse banken en verzekeraars Emigranten, pensionado&rsquo;s, grensarbeiders etc. lopen al jaren tegen het probleem aan dat verzekeringsmaatschappijen, banken en pensioenfondsen niet bereid zijn overeenkomsten te sluiten met niet-inwoners. Zo hebben Nederlandse banken zich terug getrokken bij het afsluiten van hypothecaire leningen met mensen die in de Belgische of Duitse grensstreek wonen. Er wordt geen onderscheid naar nationaliteit gemaakt, dus ook ge&euml;migreerde Nederlanders worden uitgesloten. Ook het afsluiten van een fiscaal gefacilieerde lijfrenteverzekering door een niet-inwoner is niet mogelijk. Daarmee krijgen niet-inwoners geen toegang tot de Nederlandse fiscale voordelen voor een dergelijke oudedagsvoorziening. Uiteraard kunnen betrokkenen terecht bij verzekeringsmaatschappijen of banken in hun woonland, maar het probleem is dan dat die vaak geen producten kennen die passen binnen de Nederlandse fiscale spelregels of daar zijn extra (advies)kosten mee gemoeid. De belastingwetgeving staat buitenlandse aanbieders wel toe, maar dat betekent nog niet dat buitenlandse aanbieders die producten ook aanbieden. Immers de buitenlandse aanbieder wordt met dezelfde regels geconfronteerd, inclusief de administratieve regels zoals aansprakelijkheid, productvoorwaarden etc. als de Nederlandse aanbieders. Daar zitten buitenlandse aanbieders vaak in verband met de kosten, onbekendheid met het Nederlandse recht etc. niet op te wachten. Hierbij speelt uiteraard mee dat de marges op bank- en verzekeringsproducten niet meer zo groot zijn als in het verleden. Ook de automatisering van aanbieders is meestal gericht op de binnenlandse markt. De relatief kleine gecompliceerde doelgroep van niet inwoners is te risicovol en duur, is de economische en juridische afweging. Het bovenstaande zal eigenlijk iedereen doen fronsen. Is dat het idee van &eacute;&eacute;n Europa? Het lijkt er op dat het bank- en verzekeringswezen zich terugtrekt achter de landsgrenzen. Onlangs hebben zich een aantal ontwikkelingen voorgedaan die ik hieronder zal beschrijven. Wel een lijfrenteverzekering maar geen uitkering? Verzekeringsmaatschappijen die diensten of producten over de grens willen aanbieden moeten zich in het andere land notificeren via De Nederlandsche Bank. Voor deze notificatie bestaat een eenduidige procedure voor alle lidstaten van de Europese Unie. Een eenvoudigere procedure dan in het verdere verleden gold. Daarmee zou het grensoverschrijdend aanbieden van verzekeringsproducten eenvoudiger moeten worden. Op grond van het Europese overeenkomstenrecht is op de overeenkomsten die men in het buitenland aanbiedt het recht van het woonland van de klant van toepassing. Als de klant in het buitenland de Nederlandse nationaliteit heeft, kan wel het Nederlands recht van toepassing zijn, maar bepaalde minimumregels van het woonland van de consument blijven van toepassing. E&eacute;n daarvan is dat het procesrecht van het woonland van de klant van toepassing is. Deze &lsquo;an sich&rsquo; logische keuze binnen het Europese overeenkomstenrecht ter bescherming van de burger/consument, als die niet woont in het land waar de verzekeraar is gevestigd, leidt er sinds een aantal jaren toe dat verzekeringsmaatschappijen niet meer bereid zijn met niet-inwoners overeenkomsten te sluiten. Het risico en de kosten zijn te groot. De burger die een overeenkomst wil sluiten komt door deze Europese afspraken van de regen in de drup. Op 23 februari 2018 heeft het Verbond van Verzekeraars een oplossing gepubliceerd voor een beperkt aantal schrijnende situaties. De oplossing is gepubliceerd in een circulaire van 8 maart 2018(1). Veel emigranten, vooral pensionado&rsquo;s, worden na hun emigratie uit Nederland geconfronteerd met de expiratie van hun lijfrente- of pensioenkapitaal. Veel emigrerende (toekomstige) pensionado&rsquo;s hebben in het verleden in hun arbeidzame leven, een lijfrente- of pensioenovereenkomst gesloten met een Nederlandse verzekeringsmaatschappij, mede aangemoedigd door de fiscale faciliteit voor deze oudedagsvoorziening.(2) De meeste van deze lijfrente- en pensioenovereenkomsten kennen geen vastgestelde lijfrente- of pensioenuitkeringen. Meestal wordt een kapitaal verzekerd, waarvoor men verplicht is lijfrente- of pensioenuitkeringen te kopen op de zogenoemde expiratiedatum van het kapitaal. In het vakjargon gaat het dan om gerichte lijfrenten, kapitaalverzekeringen met lijfrenteclausule en pensioenkapitalen bij verzekeraars. Omdat uitsluitend een kapitaal is verzekerd dat bij de expiratie omgezet moet worden in een lijfrente of pensioen nam de verzekeringswereld aan dat de omzetting in een lijfrente- of pensioenuitkering juridisch gezien moet worden als een nieuwe overeenkomst. Er waren immers nog geen uitkeringen in de oorspronkelijke overeenkomst overeengekomen, maar uitsluitend een kapitaal. Dat betekent dat een nieuwe overeenkomst gesloten moet worden naar (deels) buitenlandse recht, dat de verzekeringsmaatschappij zich in het buitenland moet notificeren etc. Daar voelen Nederlandse verzekeringsmaatschappijen niets voor en dus konden geen nieuwe overeenkomsten voor lijfrente- of pensioenuitkeringen afgesloten worden. In de praktijk lukte het soms een verzekeraar wel bereid te vinden de nieuwe overeenkomst te sluiten, maar dat waren uitzonderingssituaties. Als niet binnen een bepaalde tijd na de expiratie het lijfrente- of pensioenkapitaal wordt omgezet naar lijfrente- of pensioenuitkeringen, dan is dat fiscaal aan te merken als een afkoop. Afhankelijk van het moment van afkoop en het belastingverdrag met het woonland leidt dat tot invordering van de bij emigratie opgelegde conserverende aanslag of belastingheffing over de afkoopsom. Als Nederland de conserverende aanslag kan invorderen of het heffingsrecht heeft, kan dat tot een heffing leiden van maximaal 51,95% belasting plus 20% revisierente. Per saldo blijft dan niet veel van het opgebouwde kapitaal over, waarbij de lage rendementen van de laatste 10 jaar niet meehelpen. Aan deze meer dan vervelende gevolgen was vrijwel niet te ontkomen. Een (tijdelijke) remigratie terug naar Nederland was zo ongeveer de enige oplossing. Immers als inwoner van Nederland kan wel een nieuwe lijfrente- of pensioenovereenkomst worden gesloten, zonder dat buitenlands recht van toepassing wordt. Als de overeenkomst voor de lijfrente- of pensioenuitkeringen dan is gesloten, kan men weer (terug) emigreren. Let op! Het terugkomen naar Nederland, sluiten van de nieuwe overeenkomst en weer teruggaan naar het eerdere woonland moet uiteraard wel re&euml;el zijn. Men moet feitelijk inwoner van Nederland zijn geworden. Een kortstondige inschrijving in de Nederlandse gemeentelijke bevolkingsadministratie is daarvoor uiteraard niet voldoende. Het is beter om v&oacute;&oacute;r de emigratie dit probleem op te lossen en de lijfrente- of pensioenovereenkomst om te zetten in een overeenkomst met vastgestelde lijfrente- of pensioenuitkeringen die eventueel op een latere (pensioen)datum ingaan, een zogenoemde uitgestelde lijfrente of uitgesteld pensioen. Bij voorgenomen emigraties is het uiteraard altijd beter als men zich tijdig voor de emigratie ori&euml;nteert ook op de juridische, financi&euml;le en fiscale gevolgen van de emigratie. Op 13 februari 2018 heeft het Verbond van Verzekeraars bij persbericht laten weten dat na overleg met De Nederlandsche Bank en de Belastingdienst de omzetting van ge&euml;xpireerd lijfrente- of pensioenkapitaal in lijfrente- of pensioenuitkeringen niet meer gezien moet worden als een nieuwe overeenkomst. De omzetting moet juridisch gezien worden als een voortzetting van de eerdere lijfrente- of pensioenovereenkomst. Het buitenlandse recht wordt dan niet op de overeenkomst van toepassing. Dan kunnen niet-inwoners wel een periodieke lijfrente- of pensioenuitkering overeenkomen. Voorwaarde is wel dat men de lijfrente- of pensioenuitkeringen bedingt bij dezelfde verzekeringsmaatschappij als waar de oorspronkelijke overeenkomst liep. Overstappen naar een andere verzekeringsmaatschappij leidt uiteraard wel tot een nieuwe overeenkomst. Verzekeraars zullen dan ook niet bereid zijn mee te werken aan een overdracht van het pensioen- of lijfrentekapitaal voor de aankoop van lijfrente- of pensioenuitkeringen. Er kan dus niet &lsquo;geshopt&rsquo; worden met het pensioenkapitaal, om zodoende hogere uitkeringen te krijgen. De tarieven die verzekeraars hanteren kunnen behoorlijk verschillen, dus verschilt daardoor ook de hoogte van de uitkeringen. Gedwongen winkelnering dus. De &lsquo;oplossing&rsquo; van het Verbond van Verzekeraars zal overigens ook niet werken, als de bestaande verzekeraar geen lijfrente-uitkeringen verzekert. Een aantal verzekeraars verkopen alleen maar opbouwverzekeringen. Dan blijft de consument met de brokken zitten. Immers nieuwe verzekeraars of pensioenfondsen zullen geen (nieuwe) overeenkomst willen sluiten. De in het persbericht van het Verbond van Verzekeraars bekend gemaakte oplossing is dan ook maar een druppel op de gloeiende plaat. Voor betrokkenen is de oplossing uiteraard meer dan welkom, maar het bericht maakt ook duidelijk dat we nog ver afstaan van &eacute;&eacute;n Europese markt voor verzekeraars. Het Verbond van Verzekeraars heeft wel aangekondigd te onderzoeken of het in meer situaties mogelijk is om voor &lsquo;vervolgovereenkomsten&rsquo; het Nederlandse recht te behouden. Het onderstaande schema bevat een korte samenvatting van de circulaire. Handeling verricht door niet-inwoner E&eacute;n overeenkomst? Omzetten gericht lijfrentekapitaal bij dezelfde verzekeraar Ja Uitvoeren lijfrenteclausule bij dezelfde verzekeraar Ja Omzetten pensioenkapitaal in ingaand pensioen bij dezelfde verzekeraar Ja Omzetten pensioenkapitaal bij PPI bij bestaande contractspartij Ja Aankoop bancaire lijfrente met opgebouwd lijfrentekapitaal Nee Omzetten pensioenkapitaal PPI bij andere contractspartij Nee Omzetten gericht lijfrentekapitaal bij andere verzekeraar In onderzoek Omzetten lijfrenteclausule bij andere verzekeraar In onderzoek Direct ingaand pensioen uitvoeren bij andere verzekeraar In onderzoek Soortgelijke problematiek bijv. stamrechten (bijvoorbeeld ten gevolge van ontslag en inbreng onderneming in een BV. In onderzoek Emigratie = einde bankrekening? In mei 2018 heeft de geschillencommissie van het Klachteninstituut Financi&euml;le Dienstverlening (KIFID) een tweetal uitspraken gedaan betreffende twee consumenten, pensionado&rsquo;s, die na jaren klant te zijn geweest bij de ABN AMRO emigreerden naar Thailand(3) respectievelijk Nieuw-Zeeland(4). Beiden gebruikten de Nederlandse betaalrekening van ABN AMRO, inclusief betaalpas en pincode, voor betalingen in Nederland. Op de bankrekening werden onder meer de AOW en het pensioen gestort. ABN AMRO gaf bij de KIFID aan alle bancaire diensten van klanten buiten de Europese Unie te hebben be&euml;indigd, inclusief die van de twee pensionado&rsquo;s. Klanten van buiten de Europese Unie brengen voor de bank steeds meer risico&rsquo;s en kosten met zich mee, was het argument(5). De geschillencommissie van de KIFID stelde ABN AMRO in het gelijk. Een bank moet zich houden aan de geldende wet- en regelgeving in Nederland &eacute;n het woonland van de klant. Van een bank kan niet verwacht worden dat zij onevenredige kosten maakt of risico&rsquo;s neemt om een betaalrekening voor een consument buiten de Europese Unie voort te zetten. Bij de afwijzing van de klacht nam de commissie wel in ogenschouw dat de betrokken pensionado&rsquo;s ruimschoots (zes maanden) de tijd hebben gehad om een alternatief te zoeken. De Nederlandse wet schrijft ook niet voor dat de bank basisbetaalrekeningen moet verstrekken aan personen die wonen buiten de Europese Unie. Deze twee voorbeelden maken duidelijk dat een emigratie kan leiden tot vervelende gevolgen. Momenteel lijken er nog voldoende banken te zijn, die wel betaalrekeningen kennen met buiten de Europese Unie wonende personen. Echter &eacute;&eacute;n schaap is over de brug. Het probleem dat ABN AMRO heeft, zal bij andere banken hetzelfde zijn. Gaan de andere banken nu ook alle bestaande betaalrekening van personen die wonen buiten de Europese Unie opzeggen? We zullen moet afwachten wat er gaat gebeuren. Praktische tips Ga v&oacute;&oacute;r de emigratie na welke verzekerings- of bancaire overeenkomsten zijn gesloten en beoordeel of deze verzekeringen na de emigratie voortgezet kunnen worden. Beoordeel v&oacute;&oacute;r de emigratie uw lijfrente- of pensioenovereenkomsten. Zijn geen uitkeringen overeengekomen, maar een kapitaal, zet de overeenkomst dan v&oacute;&oacute;r de emigratie om in een overeenkomst met (uitgestelde) uitkeringen. Als u naar een land emigreert buiten de Europese Unie vraag dan de bank of u de betaalrekening en andere rekening na uw emigratie kunt aanhouden. Switch eventueel van Nederlandse bank als u een Nederlandse bankrekening wilt aanhouden. Noten 1 https://www.verzekeraars.nl/media/4685/lijfrente-buitenland-mrt2018.pdf 2 Hetgeen in dit artikel beschreven is, is van overeenkomstige toepassing voor pensioenen opgebouwd bij een Premie Pensioen Instelling (PPI). De wijze waarop bij de PPI geregeld is dat het pensioenkapitaal omgezet wordt in een pensioenuitkering, is hierbij wel relevant. (Voor meer achtergrondinformatie verwijs ik naar PensioenMagazine 2017/69, Cheung en Meijer, De PPI en de buitenlandse pensionado: oud probleem, nieuwe oplossing.) De problematiek die in dit artikel is beschreven doet zich niet voor bij pensioenen ondergebracht bij pensioenfondsen waarbij direct aanspraak bestaat op een uitkering bijv. middelloon- of eindloonpensioenen. 3 https://www.kifid.nl/fileupload/jurisprudentie/GeschillenCommissie/2018/uitspraak_2018-280__bindend_.pdf 4 https://www.kifid.nl/fileupload/jurisprudentie/GeschillenCommissie/2018/uitspraak_2018-281__bindend_.pdf 5 Op de website van ABN AMRO is moeilijk iets te vinden hierover. Op de Engelstalige pagina vind ik waar &lsquo;Dutch citizens who work abroad&rsquo; terecht lijken te kunnen. Op de zoekterm &lsquo;emigratie&rsquo; is er geen treffer bij het onderdeel particulieren. Bij het onderdeel &lsquo;private banking&rsquo; wordt wel &lsquo;living abroad&rsquo; en &lsquo;international perspective&rsquo; genoemd.