Vergelijking belastingheffing privévermogen tussen Duitsland en Nederland

Auteurs: Karin Theunissen, docent Belastingrecht aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en Carlo Douven, werkzaam bij de Belastingdienst/kantoor Buitenland en freelance docent. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. Uit onderzoek van het Ministerie van Financi&euml;n naar gebruikte heffingen op vermogen in het buitenland komt naar voren dat daar diverse methoden voorkomen. In Nederland leidt het fictieve rendement van 4% op vermogen in box 3 al geruime tijd tot rumoer. Naar verwachting zal box 3 de komende jaren worden gewijzigd, zodat weer het werkelijke rendement wordt belast, zoals in Duitsland gebeurt. In dit artikel beschrijven we hoe Duitsland priv&eacute;vermogen belast en hoe de Duitse fiscus toezicht houdt op de inkomsten die haar belastingplichtigen ontvangen. Op 1 januari 2001 werd in Nederland de inkomstenbelasting drastisch gewijzigd. Drie afgescheiden inkomensboxen (in rangorde) met een eigen heffingstechniek, tarief en (verlies)verrekening tussen de boxen is in principe niet mogelijk. Vanaf dat moment zit ons priv&eacute;vermogen in box 3 (sparen en beleggen) en worden onroerende- en roerende zaken, bankrekeningen, kleine aandelenpakketten en schulden jaarlijks belast op basis van een fictief rendement van 4%, en zijn kosten niet meer aftrekbaar. Vanaf het begin was er rumoer of het forfait van 4% - dat voor alle beleggingsvormen geldt - de werkelijkheid wel goed benadert. Met name na de kredietcrises kan men het fictieve rendement van 4% nog nauwelijks verdedigen: 4% op een spaarrekening?! Onder druk van de publieke opinie en politiek is de wetgever momenteel op zoek naar een nieuwe manier om het rendement op het in priv&eacute; gehouden vermogen te belasten. Vanaf 1 januari 2017 vindt er een eerste wijziging plaatst, waarbij het forfaitaire rendement afhankelijk van het vermogen wordt gesteld: hierbij geldt, hoe hoger het vermogen hoe hoger het forfait (&lsquo;echt makkelijker is de berekening niet geworden&rsquo;). Eveneens wordt het heffingvrije vermogen verhoogd. Naar verwachting zal box 3 de komende jaren nog verder worden gewijzigd waarbij het streven is om weer het werkelijke rendement te gaan belasten (zoals voor 2001), zoals onze oosterburen doen. In het kader van de zoektocht naar een heffing welke beter te rechtvaardigen is, heeft het Ministerie van Financi&euml;n aan de belastingdiensten van Denemarken, Itali&euml;, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zweden en Duitsland vragen gesteld over de wijze waarop deze landen priv&eacute;vermogen belasten. Uit het onderzoek komt naar voren dat er nogal een aantal heffingsverschillen/-methoden zijn: heffen middels een forfait (fictief vastgesteld rendement), of de werkelijke lopende inkomsten en/of vervreemdingswinsten belasten. Er zijn verschillen in de tarieven, de bepaling van de grondslag en vrijstellingen, en de verliesverrekeningsmogelijkheden. Helpt dit onderzoek de wetgever om box 3 opnieuw in te richten, en zodoende meer aansluiting te vinden bij de werkelijk behaalde rendementen? In dit artikel gaan wij eens bekijken hoe onze oosterburen priv&eacute;vermogen belasten en hoe de Duitse fiscus toezicht houdt op de inkomsten die haar belastingplichtigen ontvangen. De inhoud van dit artikel is (hoofdzakelijk) gebaseerd op de het onderzoek van het Ministerie van Financi&euml;n inzake de box 3-heffing en de zoektocht naar alternatieven.(1) Kapitaalbelasting in Duitsland In Duitsland is op 1 januari 2009 de Duitse inkomstenbelasting drastisch gewijzigd. De Duitse inkomstenbelasting (ESt) kent, evenals onze inkomstenbelasting diverse inkomenscategorie&euml;n die in een specifieke rangeorde tot elkaar staan en welke ieder hun eigen regels voor de grondslagbepaling kennen. Het tarief in de Duitse inkomstenbelasting loopt progressief op tot maximaal 45%. Een van de wijzigingen betrof het invoeren van een Kapitalertagsteuer (hierna: KESt) welke het priv&eacute;vermogen in een aparte inkomenscategorie belast. De KESt is geen aparte vermogensbelasting. Kenmerkend voor deze &lsquo;kapitaalbelasting&rsquo; is dat het werkelijk behaalde rendement (lopende inkomsten en vervreemdingswinsten) 100% wordt belast (onafhankelijk van de bezitsduur van de beleggingen), kosten zijn beperkt aftrekbaar, verliezen uit vermogen kunnen beperkt worden verrekend en er geldt een afwijkend tarief van 25% (plus 5,5% Solidariteitstoeslag), welke als bevrijdende bronheffing (eindheffing, of te wel &ldquo;Abgeltungsteuer&rdquo;) functioneert. Voor de duidelijkheid, roerende- en onroerende zaken en bedrijfsvermogen worden niet in de KESt belast. Deze zitten in een eigen inkomenscategorie in de ESt met een eigen grondslagbepaling en zodoende in de progressieve heffing (tot maximaal 45%). Kapitaal in priv&eacute;- en bedrijfsvermogen wordt dus op verschillende manieren belast. In de volgende paragrafen zullen de bepalingen ter zake van de grondslagbepaling van de diverse vermogensbestanddelen aan de orde komen, maar eerst zal stil worden gestaan bij de enigszins opmerkelijke manier waarop de Duitse fiscus toezicht houdt op de heffing van de 25% bevrijdende bronheffing. 25% Bevrijdende bronheffing Zowel de lopende inkomsten als de vervreemdingswinsten uit financieel vermogen zijn belast tegen de 25% bevrijdende bronbelasting (voorheffing op de inkomstenbelasting). De belastingplichtige hoeft in eerste instantie zelf geen aangifte te doen van deze inkomsten. De uitkerende banken en kredietinstellingen zijn verantwoordelijk (en aansprakelijk) voor de juiste berekening van de bevrijdende bronheffing en de afdracht daarvan. Dit systeem van bevrijdende bronheffing wordt als een alternatief gezien voor de vooringevulde aangifte. In het onderzoek van het Ministerie van Financi&euml;n wordt ook uiteengezet hoe in Duitsland de heffing van en controle op de bronbelasting plaatsvindt. In het systeem van de bronheffing en de renseigneringsverplichting zitten een aantal opmerkelijke aspecten. Financi&euml;le instellingen zoals banken, verzekeraars, pensioenfondsen, etc. beschikken over veel financi&euml;le informatie die van belang is voor de belastingheffing van derden (haar cli&euml;nten/onze belastingplichtigen). Gevolg is dat onze aangifte steeds verder wordt &lsquo;vooringevuld&rsquo;. Sinds 2005 kennen we de Spaarrenterichtlijn binnen de EU, die instellingen verplicht om rentebetalingen van haar klanten aan buitenlandse belastingdiensten door te geven. Deze wetgeving wordt de laatste jaren steeds verder uitgebreid door onder meer FACTA (wetgeving vanuit Amerika die wereldwijd financi&euml;le instellingen voorschrijft informatie over Amerikaanse klanten, personen en bedrijven door te geven aan de Amerikaanse Belastingdienst) en de Common Reporting Standard (verdrag van de OESO om van inwoners financi&euml;le informatie uit te wisselen). Steeds meer inkomenscategorie&euml;n vallen onder de automatische gegevensuitwisseling. Inmiddels gaan gegevens over onder meer lonen, pensioenen, rente- en dividendinkomsten de grenzen over. In Nederland worden deze gegevens door de Belastingdienst ontvangen en verstuurd. De informatie die wij ontvangen uit het buitenland wordt gebruikt bij de controle van de aangiftes van onze belastingplichtigen. In Nederland kennen wij een vergaande wettelijke verplichting van automatische gegevensuitwisseling (renseignering) aan de Belastingdienst. In Duitsland is dit behoorlijk anders. Duitsland kent geen rechtstreekse renseigneringsplicht voor gegevens (die samenhangen met de bevrijdende bronheffing) van (binnenlandse) betalende banken en kredietinstellingen aan de competente kantoren van klant c.q. belastingplichtige. Deze instellingen zijn alleen verplicht deze gegevens aan een centrale instantie, de Bundeszentralamt f&uuml;r Steuern (hierna: BZSt), door te geven, maar dus niet aan de fiscus. Deze uitbetalende instellingen moeten door de werking van de Spaarrenterichtlijn de rentebetalingen aan niet-ingezetenen in een andere EU-lidstaat echter wel digitaal doorgeven aan de BZSt. Dus wij krijgen die financi&euml;le gegevens - van belang voor de belastingheffing van inwoners van Nederland - wel uit Duitsland. Daarnaast wordt in het onderzoek vermeld dat buitenlandse banken niet verplicht zijn rechtstreeks gegevens aan de BZSt door te geven, laat staan aan de Duitse fiscus. De bevrijdende bronbelasting werkt - in beginsel - anoniem, want de fiscus ontvangt geen informatie (alleen de BZSt): een vooringevulde aangifte voor deze vermogensinkomsten is dus al helemaal niet mogelijk. In het onderzoek wordt opgemerkt dat het ook niet noodzakelijk wordt geacht dat de fiscus deze informatie krijgt. De inspecteur die de belastingaanslag oplegt kan zelf niet controleren of deze wel juist is. Controle kan alleen maar plaatsvinden middels boekenonderzoeken bij de betalende binnenlandse financi&euml;le instellingen: deze dragen dus de verantwoordelijkheid voor de juiste heffing. Ten overvloede merken we nog op dat controle van de ontvangsten uit het buitenland al helemaal niet mogelijk is: de belastingplichtige moet deze dus zelf netjes verantwoorden. Het is bij de Duitse Belastingdienst dan ook onbekend hoeveel belastingplichtigen de bevrijdende bronheffing betalen. De belastingplichtige ontvangt van de financi&euml;le instelling wel een bevestiging over de ontvangen inkomsten, de ingehouden en afgedragen belasting en kan zodoende controleren of de fiscus het juiste bedrag aan bevrijdende bronheffing heeft verrekend. Een van de doelstellingen van de invoering van deze kapitaalbelasting was het vereenvoudigen van de fiscale procedure, zodat er minder aangiftes ingevuld hoeven te worden. De bevrijdende bronheffing draagt daar aan bij en zorgt ervoor dat de belastingplichtigen en de fiscus nauwelijks kosten maken (de uitvoeringskosten zijn niet bekend). Logisch dat de fiscus minder kosten maakt, want deze zijn afgewenteld op de inhoudingsplichtigen (banken en kredietinstellingen). Het is overigens niet bekend wat de administratieve lasten voor deze groep is. Vervreemdingswinsten Voor vervreemdingswinsten is de regelgeving wat ingewikkelder. Heffing vindt plaats op het moment van vervreemding. Van de vervreemdingsprijs mogen de verwervings- en de vervreemdingswinsten worden afgetrokken. Er zijn een aantal specifieke bepalingen ten aanzien van de vervreemding van zogenaamde fondsaandelen: Koerswinsten van aandelen in zogenaamde groeifondsen (er volgen geen uitkeringen tijdens de bezitsperiode) zijn wel (fictief jaarlijks) aan de bevrijdende bronheffing onderworpen. Hierbij geldt dat de vervreemdingsprijs wordt verminderd met de tijdens de bezitsperiode aan de belegger (fictief) toegerekende inkomsten (onderworpen aan de bevrijdende bronheffing) op de vervreemdingsprijs in mindering mogen worden gebracht. Bij gedeeltelijke verkoop van een aandelenportefeuille is het FIFO-principe (first-in-first-out) van toepassing. Banken moeten de vervreemdingswinst zelf berekenen en vervolgens inhouden, maar daardoor zijn gegevens met betrekking tot de verwerving noodzakelijk. Bij aandelenoverdracht naar een andere bank is de eerste bank verplicht om de gegevens over de verwerving aan de nieuwe bank te verstrekken. Indien een verwervingsprijs ontbreekt wordt uitgegaan van een wettelijk bepaalde vervangende grondslag (&ldquo;Ersatzbemessungsgrundlage&rdquo;).(2) Belastingheffing ten aanzien van roerende zaken De inkomsten uit de verhuur van roerende zaken - niet bestemd voor eigen gebruik - worden tegen het progressieve tarief in de ESt belast: dus geen bevrijdende bronheffing en wel een aangifteverplichting. Evenals in Nederland geldt dat goederen bestemd voor eigen gebruik niet in de heffing vallen. De met de verhuur gemoeide daadwerkelijke kosten (Werbungskosten) mogen nu wel in aftrek worden gebracht. Er volgt geen belastingheffing als de huurinkomsten na aftrek kosten niet meer dan het drempelbedrag van &euro; 256 bedragen. Bij overschrijding van dit drempelbedrag wordt het geheel in de heffing betrokken. Bij vervreemding van de roerende zaken geldt dat alleen belastingheffing volgt indien de bezitsperiode minder dan een jaar was. Dit is anders op het moment dat deze zaken worden verhuurd: dan geldt &ndash;(evenals bij onroerende zaken)een termijn van 10 jaar. Bij de vervreemding van roerende zaken geldt een drempelbedrag van &euro; 600. Belastingheffing ten aanzien van onroerende zaken Zowel inkomsten uit bijvoorbeeld huur of pacht, als de vervreemdingswinsten, worden progressief belast in een eigen categorie. Daarbij wordt bij onroerend goed onderscheid gemaakt in een bezitsduur van minder of meer dan 10 jaar. Vervreemding binnen 10 jaar wordt aangemerkt als een (&lsquo;speculatie&rsquo;)winst en is progressief belast: na 10 jaar vind geen belastingheffing meer plaats. Bij vervreemding dienen notarissen de transactie bij de belastingdienst te melden en dient de belastingplichtige zelf te beoordelen of er een aangifteverplichting is. Er is een aparte categorie voor de eigen en tweede woning in eigen gebruik: hiervoor volgt ondanks de bezitsduur nooit een heffing. Dat verandert op het moment dat de woning (kortstondig) wordt verhuurd voor de verkoop. Vervelend, want vervreemdingverliezen zijn dan ook niet meer aftrekbaar. Sparer-Pauschbetrag Met de invoering van de KESt werden tegelijk een tweetal &lsquo;faciliteiten&rsquo; afgeschaft: i) het Sparerfreibetrag (vergelijkbaar met ons heffingvrij vermogen in box 3), en ii) aftrek van de werkelijke kosten. Daarvoor in de plaats kwam het zogenaamde &ldquo;Sparer-Pauschbetrag: een forfaitair bedrag van &euro; 801 per persoon (per jaar) dat van de kapitaalinkomsten mag worden afgetrokken. Echtgenoten en geregistreerde partners mogen samen &euro; 1.602 in aftrek brengen.(3) Let op de grondslag, door het Sparer-Pauschbetrag kan nooit een verlies ontstaan: het is dus mogelijk dat een gedeelte van het forfaitaire aftrekbedrag niet kan worden geeffectueerd. Kapitaalinkomsten worden dus volledig belast en kosten zijn dus beperkt (forfaitair) aftrekbaar. De vervreemdingskosten van vermogensposities die tot belastbare vermogenswinsten leiden (let op het onderscheid bij roerende- en onroerende zaken), kunnen wel volledig in aftrek worden gebracht. Op het moment dat de kosten aangetoond kunnen worden, kunnen deze volledig in aftrek komen. Verliesverrekening Vervreemdingsverliezen van vermogensbestanddelen kunnen niet zomaar met alle positieve inkomsten uit vermogen worden verrekend. In principe geldt: verliezen behaald bij de vervreemding van de vermogensverliezen kunnen alleen worden verrekend met winsten uit deze vermogensbestanddelen (dividend, rente, etc.), daarbij geldt nog het volgende: In de KESt is er alleen een mogelijkheid van carry-forward (geen carry-back); Winsten en verliezen uit aandelentransacties mogen alleen met elkaar worden verrekend en niet met andere positieve vermogensinkomsten, bijvoorbeeld dividend; Deze vervreemdingsverliezen kunnen niet worden verrekend met inkomens in andere categorie&euml;n in de Duitse IB (bijvoorbeeld werk en (on)roerende zaken). Deze zitten in een andere categorie met eigen verliesverrekeningregels waarbij carry-back wel mogelijk is). In praktijk betekent dit dat er verschillende &lsquo;verliesverrekeningspotjes&rsquo; zijn: een potje voor de normale kapitaalverliezen, een verliespotje voor de zogenaamde aandelentransacties, en de verliezen uit (on)roerende zaken, werk, etc. Aangifteplicht Zoals reeds vermeld is een belastingplichtige niet verplicht om zijn inkomsten uit kapitaal te vermelden in zijn aangifte. Maar op het moment dat de progressie in de inkomstenbelasting ervoor zorgt dat het tarief op het totale inkomen meer dan 25% is, dan worden de kapitaalinkomsten toch tegen 25% belast. Echter op het moment dat het tarief minder dan 25% is, dan geldt dat ook de kapitaalinkomsten tegen dit lagere tarief worden belast. De belastingplichtige dient daarvoor om de zogenaamde G&uuml;nstiger-pr&uuml;fung te verzoeken en geeft zelf de kapitaalinkomsten aan in een aangifte. Dit verzoek kan ook gezamenlijk met de echtgenoot worden ingediend. In het geval dat de belastingplichtige het niet eens is met een door de Belastingdienst bevestigde berekening door zijn bank of kredietinstelling is, kan hij in bezwaar en beroep gaan. Op het moment dat het inkomen minder dan &euro; 8.652 is bestaat er een mogelijkheid om de beschikking niet-aangifteplicht (&ldquo;Nichtveranlagungs-Bescheinigung&rdquo;) in te dienen, zodat een vrijstelling van de bevrijdende bronheffing kan worden verkregen. Vergelijking heffing priv&eacute;vermogen Duitsland en Nederland In onderstaand overzicht zijn de belangrijkste kenmerken van de belastingheffing over priv&eacute;vermogen van Nederland en Duitsland weergegeven. Nederland Duitsland Grondslag - Peildatum 1 januari: bezittingen minus schulden (WEV) minus heffingvrij vermogen x 4% forfaitair rendement - Geen heffing van werkelijke lopende inkomsten (fluctueringen) en/of vervreemdingswinsten - Er zijn diverse bezitsvrijstellingen - Schuldendrempel van &euro; 3.000 - Werkelijke (lopende) inkomsten + vervreemdingswinsten - Diverse uitzonderingen ten aanzien van fondsaandelen, roerende- en onroerende zaken (mede eigen woning) Kostenaftrek - Niet mogelijk - Beperkt (&euro; 801 = forfait) aftrekbaar - Vervreemdingskosten zijn (beperkt) wel aftrekbaar Heffingvrij vermogen - Ja - Nee (zit verwerkt in de &euro; 801) Verliezen - Box 3 kent geen negatieve grondslag c.q. verliezen - Verrekenbaar met &lsquo;andere&rsquo; kapitaalinkomsten: alleen carry-forward - Verliezen met AG-aandelen vormen een eigen/potje &lsquo;verliezen&rsquo; Tarief - 30% (eigen tarief in de IB) over fictief inkomen in box 3 - 15% dividendbelasting (voorheffing op IB) - 25% (eigen tarief in de ESt) = bevrijdende bronheffing (eindheffing) Onroerend goed - 2de woning, etc. tegen WOZ-waarde - Lopende inkomsten belast - Vervreemdingswinsten: 10 jaar bezit = niet belast - Uitzondering voor eigen woning Noten 1 Internationaal onderzoek box 3. Een overzicht van de fiscale behandeling van inkomsten uit vermogen in Denemarken, Duitsland, Itali&euml;, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Oostenrijk, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Bijlage bij Kamerstuk 34552 nr. 6, gepubliceerd op 23 september 2016. 2 30% van de vervreemdingsprijs. In deze gevallen wordt dus 70% van de vervreemdingsprijs in de belastingheffing betrokken. 3 Duitsland kent een gezamenlijke belastingplicht van echtgenoten en geregistreerde partners, waarbij beide inkomens bij elkaar worden opgeteld en vervolgens belastingheffing plaatsvindt vergelijkbaar met de situatie dat elke partner de helft van het inkomen zou hebben gehad. Dat is het zogenoemde &ldquo;Ehegattensplitting&rdquo;. Bijzonder voordelig is dit voor echtparen/partners waar de een de kostwinner is en de ander geen of een laag inkomen heeft, omdat dan het progressieve belastingtarief van de partner met het hoge inkomen aanzienlijk verlaagd kan worden.